2020

İndeks Konuşmacı Ajansı Üyesi, Prof. Dr. Murat Yülek, Kuzey Kıbrıs için Alternatif Makroekonomik Politika Yönelimleri Paneli’ne katıldı. 21 Aralık 2017’de Doğu Akdeniz Üniversitesi ile Kıbrıs Yatırım Ajansı iş birliğinde düzenlen panelde Murat Yülek, 100 milyar dolar seviyesinde, dünyada en fazla yatırım çeken ülkelerden olan Hong Kong’un ekonomik gelişimi ve stratejilerini örnek olarak anlattı.

Hong Kong nasıl başardı?

Dünyanın en serbest ekonomilerinden olan Hong Kong, yoksul bir başlangıçtan 37 bin dolarlık kişi başına düşen gelir seviyesini nasıl yakaladı? Sanayi ile hizmet sektörleri arasında nasıl bir dönüşüm yaşadı? Kıbrıs ekonomisi için Hong Kong’dan hangi dersler alınabilir? Murat Yülek bu sorulara dair görüşlerini paylaştı.

KKTC Merkez Bankası ve YAGA sponsorluğunda düzenlenen panele Kıbrıs Merkez Bankası, ticari bankalar ve adada faaliyet gösteren önemli şirketlerin temsilcilerinin yanı sıra çok sayıda akademisyen de katıldı.

Yazar ve İndeks Konuşmacı Ajansı’nın değerli bir üyesi olan Nedim Gürsel’in son kitabı “Piramitlerin Gölgesinde, Mısır’a Yolculuk” yayınlandı. Kitapları 12 dile çevrilen ve onlarca coğrafyada kendine yer bulan Gürsel; son kitabıyla adını bu alanda bir kez daha duyurdu. 

 “Nedim Gürsel firavunlar döneminden günümüze, eski Mısır mitolojisinden Nobel Ödüllü yazar Necip Mahfuz’un Kahire’sine doğru eşsiz bir yolculuğa çıkarıyor okuru. Dinsel inancın kaynağını araştırıp sorgularken Nil Nehri boyunca eski uygarlıkların izini sürüyor.”

Gize’nin soluk renkli topraklarına ayak basıp devasa taşların üzerinde parmaklarınızı gezdirirken soluğu piramitlerin gölgesinde alıyorsunuz Nedim Gürsel’in sayfalarını karıştırınca.

Flaubert, Pierre Loti gibi ünlü Fransız yazarların penceresinden sfenksleri seyredince, heybetli heykelin gözlerinde firavunun şiddetini görüyor gözleriniz. Henüz siz şaşkınlığınızı üzerinizden atamamışken sfenksler birden konuşmaya başlıyor sizinle, Gürsel’in kaleminden.

Ölüler evrenine seyahat

Duvar resimleri, hiyeroglifler ve kabartmalar ile yazarın da deyimiyle ölüler evrenine seyahate çıkıyorsunuz.

Mika Waltari’den Necip Mahfuz’a farklı pencerelerden eski Mısır dünyasına uzanıyor; kendinizi, kâh bir çölde, Krallar Vadisi’nde rüzgâr esintisiyle bacaklarınıza kum tanecikleri çarparken, kâh Kahire’de bir kahvede çaydanlık tıkırtıları ve dünyanın dört bir yanından gelen insanların sesleri arasında kaybolurken buluyorsunuz.

Sıra dışı bir yaklaşım

Gerek Akhenaton’un kanla sulanmış Nil coğrafyasında barış ve inanç mücadelesini anlatırken, gerekse büyülü efsaneler ve iddialı rivayetlerle okuyucusunu sarsmaktan geri kalmayan yazar, bir gezi yazısının da böylesine çarpıcı olabileceğini gözler önüne seriyor.

Nedim Gürsel, İndeks Konuşmacı Ajansı bünyesinde Türk edebiyatı, söyleşi ve bir dünya vatandaşı gözüyle Avrupa’da Türkiye başlıklarının yanında gezi alanında da dinleyenlerle buluşuyor.

Algoritma kölesi, kendi yankısına ses veren, herkesin kendisine benzediğini sanan, hayatı “hiper normal” sürdüren, yalnız, stokçu, cebindeki paranın hesabına kartal, kadını görece erkeğinden daha mutlu, ölmez sağ kalırsak tadında fütürist… Bilin bakalım tanım kime işaret ediyor. Yanıldığınızı sanmam tabii ki biz!

Son yıllarda diyerek söze başlayacaktım, ama yazarken demode kaldı, son günlerde duyduğum ve veya okuduklarım daha önce duyup okuduklarıma benzemiyor… Adeta her şeyi yeni öğreniyor gibi hissediyorum kendimi. Akan Abdula da gerek yaptığı iş gerek uzmanlık konuları anlamında tam da böyle bir duyguya hitap ediyor. Kendisini geçmiş dünyanın kodlarıyla reklam, iletişim, pazarlamayla anabilirim. Yeni dünyanın kodlarıyla tanımlamak gerekirse “tüketici iç görüleri uzmanı” demeliyim. Böyle tembihledi… Nedir bu demeyin aslında hayli pratik, şöyle ki; evrilen ihtiyaçlar ile fırsatlardan ortaya çıkan disiplinler arasında derinleşen bir uzmanlık. Kağıt üzerindeki yaşamla realite arasında oluşan farkın ta kendisi. Zaten bu da Türkiye ve biz. Bu keyifli söyleşiyi paylaşmaktan mutluyum, söyleşiyi youtube kanalımdan da izleyebilirsiniz.

Akan Abdula ile söyleşi

Tüketici iç görüleri uzmanı tam olarak ne yapar?

Veri odaklı olduğumu söyleyebilirim. Datayı farklı okuyan biri olduğumu düşünüyorum.

Datayı sizin gözünüzden okursak 2019’u 2023’ü nasıl analiz etmeliyiz? Nasıl bir Türkiye, nasıl bir dünya var?

Algoritmalardan girebilir miyim? Algoritmalar çok önemli. Bu algoritmalar çok belalı şeyler. Önce bizi tahmin etmek, öngörebilmek için hayatımıza girdiler. Şimdi bizi daha öngörülebilir kılmak için hayatımızı yönlendiriyorlar. Yaptığımız seçimlerden bizi anlaması gereken algoritma, bize seçim yaptırıyor. Algoritmalar başa bela, çünkü bizi tanıdıktan sonra sadece bizi bize göstermeye başlıyor. Bizi bir yankı odasında hapsediyorlar.

Facebook ya da bütün bu sosyal medya gibi mi?

Bir kavram var: “Hiper-normalleşme”. Şu anlama geliyor: “Ben normalim zaten. Bana benzeyen herkes normaldir. Bize benzemeyen hiç kimse de normal değildir. O yüzden kendi kozamıza, yankı odamıza kapanalım.” Bunu niye böyle anlatıyorum. Çünkü algoritmalar sayesinde polarize edilmiş bir ülkede yaşıyoruz.

Bütün dünya öyle aslında.

Dünya da oraya gidiyor. Polarize olduğumuz, kozamızda yaşadığımız dünyada, Türkiye’yi doğru anlamamızı önleyen şeylerden bir tanesi… Türkiye’yi doğru anlamamız için yankı odasından çıkmamız lazım.

Yani yanılsama diyorsunuz değil mi?

Müthiş bir yalnızlığa girdik …

Herkesi kendimiz gibi sanıyoruz ama öyle değil aslında.

Öyle değil. Onun için, Türkiye’yi doğru anlamak istiyorsak, 2019’u konuşacaksak, 2023’e kadar konuşacaksak, bu algoritma dünyasını anlamalıyız. O yankı odaları etkisini azaltmamız ve yankı odalarından çıkmamız lazım. Türkiye değişiyor, Türkiye fena halde değişiyor.

Nasıl?

2019 üzerinden başlayayım. Bizim elimizde büyük bir data var. Aslında ekonomik problemler 2018 yılında başlamadı. Biz kendi datamıza baktığımızda 2014 yılına kadar, her şey güllük gülistanlıktı. Motivasyonları takip ediyoruz. Eğlence ve canlanma ciddi şekilde artıyordu. Özellikle ev hanımlarında çok yüksekti. İktidarın en başarılı yaptığı şey, ev hanımlarını sokağa çıkartmak, daha aktif hayatın peşine takmak oldu.

Bilerek mi yaptılar bunu?

Bilerek yaptılar çünkü bakacak olursanız, bilerek olmasaydı, bu kadar sahada ev hanımları ile yakın çalışma yapmazlardı. İktidar partisinin teşkilatlarında ev hanımları var. Dolayısıyla planlı, doğru bir strateji uyguladılar. 2014’te eğlence ve canlanma durdu. Bir anda iki farklı motivasyon canlanmaya başladı: Birincisi güven, ikincisi de kontrol. Güven ve kontrol yükselmeye başlayınca, biz markalarımıza, “dikkat bir şeyler başlıyor” demeye başladık.

Güven yukarı çıkınca ne anlamak lazım?

Hayır. Güven istiyor, kontrolsüz hissediyor hayatı. Bir şeylerin kontrolden çıkacağını düşünüyor, kendisini güvende hissetmek istiyor. Eğer güven ve kontrol istiyorsa, bu onda yoktur anlamına geliyor. Terör dahil bir sürü olay oldu ülkede. Ekonomik bazı sorunlar da başladı. “Teğet geçti” söylemlerinden sonra hissetmeye başladık. 2017 yılında biz kendi verilerimizde güven ve kontrolün, eğlence ve canlanmayı geçtiğini gördük. Markalarımızı uyardık; güven ve kontrole odaklanmış bir tüketici dünyası var. Bunlar güvende olmak, bir şeyleri kontrol etmek istiyorlar. Ekonomide bir sorun yaşayacağız.

Sizin dilinizde bunun tercümesi nedir? Markayı ne şekilde uyarıyorsunuz?

Aslında yapılması gerekenler listesi verdik: “İşi CRM’e taşıyın. Elinizdeki tüketiciyi nasıl tutacağınıza dikkat edin. Kampanyalarınızda büyük mutluluk sözleri vermeyin. Sizden bekledikleri ayağı yere basan, hayatlarını düzeltecek önermeler…” Hangi hedef kitlelerle daha çok konuşmaları gerektiğini aktardık. Bu arada ev hanımları, hala mutlu, hala eğlencede.

Ev hanımları mutlu?

İç görüsünü vereyim size. Onların dilinden konuşacağım, lütfen yanlış anlamayın seksist gibi bir algılama olmasın, sosyolojik bir analiz olarak görün: Ekonomi iyiyse koca güçlü. Ekonomi zayıfladığında, koca zayıflıyor, alışverişle başa çıkmıyor ev kadınının eli güçlenmeye başlıyor. Kocası diyor ki: “Artık ben başa çıkamıyorum. Bundan sonra evin Ekonomi Bakanı sensin”. Dolayısıyla ekonomik krizi hissettiğiniz anda, ev hanımının pozisyonu güçleniyor. Bir rakam vereyim 2017’ye kadar koca eve ayda 450 TL para bırakıyordu şimdi 600 TL’ye çıkardı. Kocası işini koruduğu sürece, ev hanımı hala mutlu gibi görünüyor.

Biz, markalara odağınızı ev hanımlarına çevirin, parası arttı harcamaya devam edecek dedik. Mesela emekliler görünüyordu. Emekliler genelde ekonomik olarak mutsuz bir kitle ama onların içinde de harcayacak parası olan, büyüyen bir kitle var. İyi hayat peşindeler, harcama peşindeler, Bodrum’a yerleşme peşindeler. Onları da odağa koyabiliriz. Bazı önerdiğimiz kitleler var ki, kimse dokunmuyor.

Kimmiş onlar?

TÜİK verilerine bakacak olursanız, Türkiye’nin tarihinde bu kadar boşanma oranı yok. Türkiye boşanıyor. Ülkenin gerçeği. Boşanan kadınları anlamaya çok odaklıyız şu anda.  Çok enteresan bu segmentler. Şöyle enteresan: Bizde boşanan kadınlarımızla, Avrupa’nın, Batı’nın boşanan kadınını karşılaştırdığınızda şöyle bir fark var. Bizdeki boşanan kadınların büyük kısmı çocuklu. Bu kadınlar, çocuklarıyla beraber, boşandıktan sonra çocuklarına sorumluluk duydukları için, yeni bir eve geçiyorlar, hayatlarını yeniden kuruyorlar. Bütün sorumluluğu üzerlerine alıyorlar. Bu arada eşlere, erkeklere baktığımızda onları bulamıyoruz,  kayıplar.

Kuvvetli bir kadın modeline dönüşüyor öyle mi?

Bütün sorumluluğu üzerine alıyor. Çalışma noktasında, kariyer noktasında yükselmesi gerekiyor. Çocuğa karşı sorumluluğu var, çünkü baba ortalıkta yok. Babada film kopuyor boşandıktan sonra. Markalarımıza bunu da söylüyoruz. Nasıl etkiliyor pazarı? İnşaat sektörünü birebir etkiliyor. Çünkü bu kadınlar 50 m2’lik daireleri satın alıyorlar, bu segmentte patlama var. Buradan da yola çıkarakdiyorum ki, markalar boşanmış kadınlara bir şey yapmıyor. Bu kadınlar büyüyorlar ve harcayacak paraları var. Maalesef biz pazarlamayı aile değerleri üzerine oturttuğumuz için boşanmış bir kadınla bile konuşmak istemiyor. Biz Türkiye’nin tutumlarıyla davranışlarının birbirini tutmadığını düşünüyoruz.

Yani sosyolog gibi çalışıyorsunuz siz.

Datayı başka türlü okuyamazsınız zaten. Herkes “big data” konuşuyor. Big data çok şeyi de gizliyor bizden aslında. Yankı odaları kapatıyor bazı şeyleri. Datayı doğru anlarsak yeni damarlar bulabiliyoruz. Markalar krizden etkilendi tamam. Peki arkadaş, “farklı olarak neyi yapıyorsun” diye sor kendine… Datayı farklı okuyamıyorsan, yeni damarlar bulamıyorsan, yeni strateji geliştiremiyorsan, farklı sonuç elde etmeyi niye bekliyorsun? Aynı sonuçları elde edeceksin.

Davranış ve tutumlarımız bir değil dediniz ne anlamam lazım?

Herkes Türkiye’nin çok muhafazakarlaştığını düşünüyor. Türkiye modernleşiyor. Modernleşen, değerlerimiz. Bu koza ekonomisine bir örnek; artist kızımız nerede kavga etti kapalı kızlarımızla? O barda o kızlar ne arıyordu? Niye aramasınlar? O kızlar o bara gidebilirler. Modern-muhafazakar bir kitle doğdu ve ciddi şekilde büyüdü. Muhafazakar değerlerini koruyan ancak modern hayatın tüm faydalarından yararlanmak isteyen bir kitle büyüyor.

Her yerdeler.

Girsin, çıksın, yaşasın. Çünkü modern-muhafazakarla endişeli modernin sürekli kavga ettiği, ayrıştığı dünyanın tek çaresi, aynı yerde bir araya gelmesi. Birilerinin şunu söylemesi gerek; “Kozalaşıyorsun, kavga ediyorsun ama bak aynısınız. İkiniz de aynı şeyi istiyorsunuz, modern hayatın faydalarını, güzel hayat yaşamak, kolay yollardan bir şeylere ulaşmak istiyorsunuz. Kardeşsiniz siz.” Modernleştikçe bu iki kitlenin paylaştıkları ortamlar, siteler, hayat tarzları aynı olmaya başladıkça el sıkışacaklar ve bir araya gelecekler.

KONDA verisi paylaşacağım, kitleye sormuş; yüzde 40’a yakını estetik ameliyatının kabul edilebilir bir şey olduğunu söylemeye başlamış. Ortak noktalarda buluşabiliyoruz. Tutum ve davranışa getireceğim. Biz tutumlarda, Türkiye muhafazakârlaşıyor gibi bir dünyadayız. Hayır. Türkiye’de, bir kitle muhafazakar olabilir, bir kitle daha endişeli olabilir ama modernlikte yatay kesen bir duygu var. Türkiye kendi değerleri açısından aslında modernleşiyor. Ülkeden, ekonomiden bahsetmiyorum. Değer anlamında modern hayatın peşindeyiz.

Konjonktüre dönecek olursak 2019-2020 beklentilerinizle devam edelim mi?

Biz markalarımıza, “Rahat olun, her şey çok iyi olacak” diyemiyoruz. Ama, “Enseyi karartmayın” diyoruz. Ölmeyeceğiz, bu ülke çok kriz yaşadı, bu krizi de atlatacağız. Temkinli olmaları gerektiğine dair uyarıyoruz. Ben iki yönden bakıyorum olaya. Birincisi, bu markaların tedarikçileri ile olan ilişkilerini çok merak ediyordum; Abdullah Kiğılı’ya gittim. “Bu dönemde büyük markalar ne yapmalı?” diye sordum. O da dedi ki, “En önemli şey, tedarikçilerini korumaları gerekir. Çünkü tedarikçileri kriz bittikten sonra burada olmayabilir.” Markalar küçük tedarikçileri ezmeye, vadeleri vs. artırmaya başladılar. İkincisi, peki markalar müşteriyi nasıl çağıracaklar? En büyük korku işsizlik. Biz datamıza baktığımızda özellikle, asgari ücret artışı sanayiciyi biraz korkutmuş olabilir. Bu, başka bir şeyi tetikledi. Özellikle C2 gençler, “Acaba işimi kaybeder miyim?” demeye başladılar.

C2 gençlik?

Bu grupta, esnafta, KOBİ’de çalışan gençleri düşünebiliriz. 25-29 yaş aralığındaki gençlik, bir anda kendisini durdurdu ve “Mevcut durum benim işverenimi etkiler ve beni işimden çıkartır mı?” demeye başladı. Tedarikçinin de korkusu bu; “Batar mı-konkordato ilan eder mi-ortada kalır mıyım?”

Beklemeye aldılar kendilerini. Seçim sonrası dönem ne olacak diye… Bu insanları rahatlatmamız lazım. Güven arıyorlar. Güven vermenin yegane yolu: Çocuklar. Çocuk deyince akan sular duruyor. Yani tüketim, çocuk deyince devam ediyor. Ona “Çocuğun geride kalamaz” derseniz. Ya da bir perakendeci olarak, AVM olarak çocuğa odaklanırsanız ve çocuğu oraya getirtecek etkinlikler dünyasını yaratırsanız, yine onları evden çıkartacaksınız. Beklemede olan grup, eve kapandı.

Bu demek oluyor ki, dışarıda yemek, sinema, sosyalleşme durdu.

AVM’ye gitme durdu. Sinemaya gitme durdu. …..Teknoloji marketçisine gitmiyor. Bu arada beklemenin sebeplerinden biri Eylül sonunda stoklama olayına girdiler. Litrelerle şampuan stokladılar. Adeta tuvalet kağıdı yağmaladılar bir ara. Bu, tamamıyla bir doktora tezi. Ben olsam, dünyanın en stoklanmış ülkesi nasıl bir ülkedir diye bir doktora tezi yazardım. Çok enteresan değil mi?

Evler tuvalet kağıdı ve şampuanla mı dolu?

Ocak’ta bitti. Dolayısıyla Şubat itibarıyla yeniden bir hayata katılma ve yeniden bir alışveriş dünyasına girme.

 “Paramı yönetemiyorum”un sonucu stoklama mı?

Halkımız, paraya gelince çok zeki. Perakendecimiz kendisini zeki olarak gördüğü için şöyle yaptı: Yüzde 40-50 artış yapması gerekiyordu ürünlere. Bunu iki dalgada yapmaya karar verdi. 25-25 böldü. Yüzde 25 artış geldiği anda bizim tüketicimiz anladı. Yeni 25 gelmeden tüketici, “Ben bu şampuanı gidip alayım” dedi. Onun için, iş cebine gelince, tüketici çok zeki.

Bu zeki tüketici cezalandıracak mı bu markaları, yoksa umurunda değil mi?

Umarım cezalandırmaz. Çünkü tasarruf, tasarruf diyoruz ama, o da bir yere kadar. Tasarrufun da mantıklı bir seviyede olması gerekiyor. Ülke tamamen Japonlaşırsa ve tasarrufun dibine düşerse, zaten ekonomik krizin biz de dibine düşeriz. Tüketicinin, belli bir noktadan sonra normal hayatına dönmesi lazım. Tabii ki tüketici tasarrufuna da devam edecek ama cezalandırma olmamalı. Mesela ben şeye de katılmıyorum. Bazı markalar ürün miktarını azalttı diye tepki gösteriliyor. İşte çikolata miktarını 80 mg’a azalttı gibi… Bu, pazarlamanın içinde. Bunda kızılacak bir şey yok. Çözüm bulmaya çalışıyorlar. Onun için ben cezalandırmaya taraf değilim. Tüketici cezalandırmasın markaları.

2019 yılında tüketici ve ekonomi…

2019 yılında çocuk stratejisini uygulayan markalar, tüketiciyi yeniden alırlar. Nisan’dan sonra…

Seçimden sonra.

Seçim sonrası ekonomiyi doğru düzgün anlayacağız. Ama tabii biz muhteşem bir yıl beklemiyoruz. Temkinli davranacağız ama enseyi de karartmayacağız. Ülke ilk defa böyle bir şey yaşamıyor. En azından antrenmanlı bir ülke.

2020’ye geçelim mi?

Hiç geçmesek olur mu? Neden dersek… Ben 2023’ü anlatıyordum markalara bugüne kadar ve şöyle bir şey yapıyordum. Son 4 yılın datasını alıp; gelecek 5 yılı planlıyordum. Bu anlattıklarım sadece 1 yıllık data üzerine. Çünkü artık 2017’yi alırsam bütün data kopuyor. Ülke 5 yılını görmeyi bırakın, 6 ay sonrasını göremiyor. Onun için ben artık 2020, 2023 diye bir şeyden bahsedemiyorum.

O zaman başa döndük projeksiyonlar 3 ayı zor görüyor.

Yapan babayiğittir ve ben öyle babayiğit bu aralar çok tanımıyorum. Türkiye’de 5 yıllık plan, bir 5 yıl sonra belki.

Algoritmayla toparlayalım istiyorum. Yankı Odaları-körleşme benzetmesi üzerinden; bu Türkiye’de nasıl bir karşılık buluyor?

Facebook çok sorumsuz davrandı. Bana fütüristler çok kızacak ama çok açık konuşacağım. Biz niye bu algoritma mevzularını konuşmuyoruz çünkü gelecek mefhumumuz yok. Bu ülkede fütürist olmak çok zor. Gelecek mefhumu olmayan bir halka robotlar ve yapay zeka üzerinden fütürizm anlatıyorsunuz. Araştırmalarda baktık, robot dendiğinde bizim fütüristler kaygı yaratmaya çalışıyorlar; “…Robotlar gelecek, işini elinden alacaklar…” Araştırıyoruz; “Gelecek dendiğinde ne hissediyorsun?” Rahatlama hissediyorlar. Çünkü siz Türkiye’de “gelecek” dediğiniz zaman, konfor alanı veriyorsunuz. Bizim insanımız için var olan “bugün”, birazcık da yarın… Gelecekte robot gelecek de senin işini alacak dediğinizde, “Ooo, gelecekmiş… İnşallah”diyor. Bir anekdotla bitirebilir miyim?

Ne zaman global markaların yöneticileri gelse, Türk kültürünü anlatın derler. Bir tane global markanın yöneticisi gelmişti. Bana dedi ki, “Ben bütün ülkelere gittiğimde, özellikle bebek mevduatları üzerine çok başarılı oluyorum. Türkiye’de bebek mevduatı satamıyoruz. Şimdi bebek mevduatında… Bebek doğdu, annenin zaten hormonları kopmuş. Diyorsunuz ki, Harvard’a gidecek bu çocuk. Anne inanıyor. Mesela ben Ataköy’de yaşıyorum. Benim iki tane kızım var. Benim kızlarım baleye, piyanoya gidiyorlar. Bütün Ataköy gidiyor. Ama Ataköy’den ne balerin ne piyanist ne de sporcu çıktığını görürsünüz. Kafalarımız böyle. Endişeli modernin derdi bu. Çünkü hormonlar şaşıyor.

Bahsettiğim yönetici soruyor bana, “Hormonları şaşan bir anneye ben nasıl bebek mevduatı satamam?” Ben de dedim ki, “Bebek mevduatı satıyorsan, gelecek sözü veriyorsun demektir. Şimdi ben sana şöyle söyleyeyim. Bu toplantı bitecek ve bana diyeceksin ki, “Bu akşam görüşmek üzere.” Ben de sana diyeceğim ki, “inşallah.” Diyeceksin ki, “İki ay sonra döneceğim.” Ben de diyeceğim ki “Ooo, 2 ay sonra, kim öle kim kala…” İngilizceye çevirdiğinizde, ‘In two months, who lives who dies’. Adama titreme geliyor, 5 yıllık planla gelmiş, 2 aya yaşarsam belki görüşürüz diyoruz…

Bizim “yankı odası” ya da algoritma konuşmamız çok zor. Biz sadece bunun kurbanı oluruz. Kurbanı olup, öğrendikçe, konferanslarda konuşuruz. Bizim bu konulara ciddi yaklaşmamızın tek yolu, geleceği anlamamız. Cambridge Analytica Facebook’un datasını kullanarak, dünyanın en büyük gücünün başkanını seçti. Adam hükümeti kapadı… Hamburger yiyor… Türkiye’nin ekonomisini mahvedeceğim diyor. Akşam da telefonla Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’la görüşüyor.

Anladım ki, enseyi karartmadan temkinli ve gülerek devam…

Çocuk stratejisine, ev hanımına, kadına odaklanmalı… Bir de Türkiye’nin ayrışan gibi görünen ama yarın bir anda birleşecek olan kitlelerine, yatay kesen duygularla gitmek gerekiyor. Konsolidasyon hâlâ önemli, seçimlerde altı biraz yakılıyor ama normaldir.

Bu sohbette hiç erkek yoktu.

Az evvel demiştim. Boşanmış erkekler kafayı yedikleri için çok fazla bir şey bulamıyoruz onlarla ilgili. Erkekler birazcık dertliler.  Modern-muhafazakar kadın, estetik ameliyatları konuşuyor, güzelleşmekten, modernleşmekten… uzun yaşamaktan söz ediyor. Kendinizi nasıl tanımlarsınız diye sorunca “Kıymetli kadınlar” olarak tanımlıyorlar. Modern-muhafazakar erkekler, onlarla evleninceye kadar zorlanıyorlar. Asıl bela evlendikten sonra başlıyor çünkü kıymetli kadın diyor ki, “Benimle evlendin… beni taşıyacaksın.” O erkeklerin depresyona girdiklerini görüyoruz. Bu kıymetli modern-muhafazakar kadınlarla zorlanıyorlar.

“Kıymetli kadın” tarifinize takıldım…

Şöyle anlatıyorlar kendilerini: “Hem modern hem eğitimli, hem muhafazakar değerleri bir arada korumak bizi kıymetli yapıyor”. Gördüğünüz gibi, datayı bir şeyden mezun olarak anlama şansınız yok. “Ekonomiden mezun oldum, ekonomist oldum. İşletmeden mezun oldum. Artık ben bir marka müdürü olacağım.” Böyle bir şey yok. Markayı anlamak, insanı anlamak için, datayı da anlamak zorundasınız. Sinir bilimi, antropoloji, sosyoloji, psikoloji… inter-disipliner düşünmek zorundasınız.

Kurumlar genel politika ve stratejilerini çok dar pencerelerden bakarak, kendilerini döviz kurlarına hapsederek kurgulamaya çalışıyorlar. Yorum bana ait, katılmayabilir hatta öfkelenebilirsiniz. Ancak görünen köy kılavuz istemiyor.

Ekonominin kararlara etkisi

Günlük devinim üzerini kalın bir tabaka gibi örten ekonomik kriz, kararların isabetli alınmasına engel oluyor. Oysa doğru kararlar kuvvetli bilgiyle mümkün olabilir, iş dünyasının eksik ya da çoğu zaman yanlı bilgiyle karar aldığını söyleyebilirim. İcra toplantılarında gazete haberleri derinliğinde analiz edilen siyasi ve uluslararası gelişmelerin yapısal karar almakta etkin olabildiğini sanmam. Kaldı ki, pek çok gelişmenin tartışmalarda yer bulduğunu söylemek bile mümkün değil.  Venezuela’da çekilen pim acaba kimin elinde patlayacak… İran’a koşullu ticaret nereye kadar gidecek? Ukrayna ile ilişkiler uzayacak mı kısalacak mı… Rusya’dan geri dönen meyve sebzeler ile insansız hava taşıyıcılarının ilişkisi var mı? Akdeniz’de petrol ararken gerçekten kimin ayağına basıyoruz. Huawei üzerine dönen film tadında gelişmeler Türkiye’nin 5G macerasını nerede nasıl etkileyecek?… Peki Renault – Nissan Ceo’sunun başına gelenler Türkiye’de üretim için bir şey diyor mu. Bir yazıda bu kadar çok sorunun yanıtını almak tabii ki mümkün değil.

Murat Yetkin’le Söyleşi

Fikrimi gazeteci ve yorumcu Murat Yetkin’le sınamak istedim. Türkiye’yi 2019’da bekleyen sorun ve fırsatlar ne? Ana soru buydu. Rusya, ABD ve Avrupa değişik boyutlarda 2019’a hareket getirecek. Peki bu büyük ilişki yumağı şirketleri ve kararlarını nasıl etkileyecek? Etkilemeli mi, yoksa “ABD, Rusya ve Çin’den bize ne” mi demeli, önümüze mi bakmalıyız?

Dünyada dengeler nereye evriliyor, Türkiye nerede duruyor?

2019’da bizi neler bekliyor gibi bakacaksak, hem küresel hem yerel ölçekte bakalım. Türkiye’nin önünde stratejik olarak en ciddi problem ABD ile ilişkileridir. ABD ile son derece sorunlu ilişkiler var. Türkiye de yine büyük bir sığlık içinde, işte ABD çekecekmiş askeri, “Eyy kazandık, ne kadar güzel, artık ilişkiler çok iyi gidiyor” değil mi? Herkes birbirine böyle diyor. Sonra Trump bir gün kafasına esiyor, bir tweet atıyor. Mahvolduk bittik, artık son…

Kafasına mı esiyor?

E tabii bu naif bir anlayış. Kafasına esiyor diye bakıyorlar. Trump bir şeyi sembolize ediyor ABD’de. Sadece ABD, sadece Türkiye değil, bütün dünyada zaten ayrı bir gidiş var artık, bu son 2 yıldır başlayan ve 2019’da herhâlde daha da artacak olan…

Ne diyebilirsin ona? Akıl tutulması diyebilir miyiz?

Diyemeyiz. Akıl değişmesi diyebiliriz. Başka türlü bakılıyor. Yani bu, kimilerine göre, 2. Dünya Savaşı öncesi koşulları andırıyor.

Sen ne düşünüyorsun?

Ben 1. Dünya Savaşı öncesi koşulları andırıyor diyorum. Çünkü sermayenin tekelleşmesi inanılmaz boyutlarda. ABD’de toplanıyor her şey. Dünya Bankası rakamlarına göre, dünyada üretilen değerin yüzde 23’ü ABD’de üretiliyor. Nakit paranın yüzde 60’ı ABD’de. ABD’de de hakikaten birkaç ailenin elinde toplanıyor vs. 1. Dünya Savaşı öncesinde böyle şeylere şahit olmuşuz, daha çok Avrupa merkezli olmak üzere. Şimdi burada böyle bir şey var. IŞİD, El Kaide vs., sınır aşan terörizm kavramları var. Türkiye ölçeğinde PKK var. Yerel ölçekte bizim için de sınır aşan bir problem ama kendi ölçeğimizde, coğrafi olarak.

1. Dünya Savaşı öncesinde de ortalığı kasıp kavuran bir anarşist hareket var. Rus Çarı’nı öldürüyorlar. Abdülhamit’i öldürmeye teşebbüs ediyorlar, öldüremiyorlar. Yoksa 1. Dünya Savaşı 90 yaşına gelmiş, zaten tahta çıkma ihtimali olmayan Arşidük Ferdinand’ın öldürülmesinden çıkmadı herhalde. Onu oluşturan koşullar vardı. Şimdi burada yeniden bir dünya savaşı çıkacak demek istemiyorum. Demek istediğim şu: Trump bir şeyi temsil ediyor. Hem sermaye hem siyaset açısından bir eğilimi temsil ediyor. Sermayeye, “Daha fazla kazanacaksınız benim sayemde” diyor.

Ki, o vaatle geldi.

O vaatle geldi. İşçi sınıfına, çalışanlara diyor ki, “Göçmenleri almıyorum. Sana iş vereceğim.” Bir yandan büyük faşizan bir tutumla Meksika’ya duvar örmeye falan çalışıyor, ama bir yandan da işsizlik ABD’de en alt seviyelerde.

Vaatlerini de yerine getiriyor.

Getiriyor. Burada tabii hak ve özgürlükler açısından baktığınızda, mesela ABD’de şu anda Demokratlar içinde ciddi bir kesim böyle bakıyor. Amerikan medyası da buna tepki gösteriyor. Karşı çıkışlar, direnişler var. Ama iş oy vermeye gelince, pek öyle çıkmıyor sonuç. En son yapılan ara seçimlerde örneğin rekor kırıldı katılım açısından. ABD’de ara seçimlerde görülmemiş bir rekor kırıldı ve Trump da öyle yenilgiye falan uğramadı.

Demokratlar birkaç tane star ya da star olabilecek aday çıkardılar. O biraz göz boyadı galiba ama sen şunu mu söylemek istiyorsun? Üstüne bakma altına bak.

Ben, eğer bir dahaki seçimlere kadar başına bir şey gelmezse Trump’ın, bir sonraki seçimleri kazanacağını düşünüyorum.

Peki bu bize ne anlatıyor? Biz çözebildik mi Trump’ın kafasının nasıl işlediğini?

Asla, asla… Dünyaya şöyle bakıyoruz: Türkiye ve gerisi. Yani başka bir faktör var mı ortada  vs. buna bakmıyoruz.

Peki ne yapmak lazımdı?

Akılcı davranmak lazım.

Ne demek istiyorsun?

Şunu demek istiyorum. Yani, burada günlük politika, her iktidara, dünyadaki her ülkedeki iktidara günlük politika lazım.  Bir Amerikalı siyasetçinin bir lafı var: All politics is local: Alında bütün politikalar yerel politikadır diye… Biz de yerel seçimlere gidiyoruz. Yani şu anda evet, kafa tutma, dik durma vs.… Trump’ın en son söylediği; …Türk ekonomisini altüst etmek, perişan etmek vs., bunlar kabul edilebilecek laflar değil.

Ama adam diplomat da değil…

Başkasına söylediği zaman alkışlıyoruz, bize söylediği zaman kafamız bozuluyor. Kafamız bozulmakta haklı. Yani bu laf söylenecek bir laf değil. Değil ama, bunu söylerken adam bir şey yapmak istiyor. Bir bastırmak istiyor. Baskılıyor. O baskılamanın da sonucunu alacak mı? Alabilir. Sonuçta bir uzlaşmadır siyaset. Siyasetin özelliği bu.

Şirket yönetir gibi… Aslında şirketini nasıl yönettiğini soracak olsak onda da başarılı değil.

Başarılı değil ama işini yürütüyor. Ama bu ikisi arasında fark var. Her başarısız olan işini yürütemiyor. Bu yürütüyor. Bayağı bağıra çağıra işini yürütüyor. Gitti Kuzey Kore’de kendisi gibi bir… İzleyiciler bizi bağışlasın, kendisi gibi bir çılgınla anlaştı.

Burada bir cümlesini mealen söyleyeceğim: “Ben başkan olmasaydım, Kuzey Kore’ylesavaşa tutuşurduk. Sayemde…” dedi. Bu da çok enteresan, söylenebilecek cümleler değil ama…

Adam nezaketiyle tanınan biri değil. Ama söylediklerini düşündüğünüzde gerçeklik payı da var. Mesela Fransa ile Macron ile takıştı. Dedi ki, “Bizden yardım istediniz. Size yardım ettik. Etmeseydik, şimdi Almanca konuşuyor olurdunuz”. Doğru mu? Doğru. Yenilir yutulur gibi değil.

2019’a devam edecek olursak, madem Türkiye açısından en önemli noktalardan biri Türk-Amerikan ilişkileri, cümleni nasıl bitirmek istersin? Şunu öğrenmek istiyorum. 2019 süresince hep inişli çıkışlı bir ilişkimiz mi olacak?

Evet. Sadece ABD’yle değil, Avrupa’yla da… Rusya’yla da öyle. Rusya ile de inişli çıkışlı bir ilişkimiz olacak, çünkü şu son olayda gördük ki, Trump’ın bu kadar Türkiye’ye haksızca yüklenmesinin altında Rusya’nın son birkaç haftada frene basmasının rolü var. Peki niye frene bastı? Rusya’yı kızdıracak bir şey mi yaptık?

Füzeleri mi almayı geciktiriyoruz ya da almayacağız?

Yok onun zaten sözünü verdik.

Suriye’de mi kızdırıyoruz Rusya’yı?

Gerekirse kızdırırsın, ayrı bir şey. Fakat Rusya ile tek ilişki alanımız Suriye değil, tıpkı ABD ile tek ilişki alanımızın Suriye olmaması gibi. Ukrayna konusunda… Türkiye, NATO üyesi, NATO ile beraber tavır alıyor ve özellikle Kırım’ın ilhak edilmesi konusunda, buna karşı Türkiye… Doğru tavır. Tam bu sırada siyaseten etkisi olmasa da kendi dinamikleriyle İstanbul’daki Fener Rum Patrikhanesi, 40 milyon üyeli Ukrayna Kilisesi’nin Rusya’dan kopmasına onay verdi. Çünkü onay makamı burası. Patrik Bartholomeos onay makamı. Bu, o kadar öfkelendirdi ki Putin’i, öfkesini Rus Kilisesi’nin Patriğinden çıkardı. Bu sırada, tabii büyük bir başarıdır Türkiye’nin artık kendi silahlarını üretiyor olması. Daha önce de üretiyordu ama şimdi insansız hava araçları… Bunların 12 adet silahlısını Ukrayna’ya sattık.

Bu da kızdırmış olabilir mi?

Olabilir diyorum. Çünkü açıkça hiçbir şey söylemiyorlar fakat böyle bir… Şunu söyleyeceğim: Yeni dengeler oluşuyor. ABD ile ilişkilerde, Rusya ile ilişkilerde, Suriye’de Suriye için çözüm yılı olabilir 2019.

Tam da ABD, NATO’dan çıkabileceğini sıklıkla dile getirdiğinde…

Avrupalılara, “Siz de para verin” diyor. Çünkü para vermiyor, üstlerine düşeni yerine getirmiyorlar.

Bu arada Dünya Bankası. Başkan apar topar gitti. Niye gittiği belli değil. Konuları dağıtmak adına değil, dengeler enteresan bir şekilde değişiyor. Türkiye’ye dönecek olursak…

Risklerimiz büyük, fırsatlarımız da büyük… Riskleri fırsata dönüştürmek için kollektif akılla hareket etmek lazım.

Fırsat deyince ne anlamam lazım?

Fırsat deyince, sürekli olarak aynı yere demir atmamayı, değişen imkanları… Çatışan orduların bile cephe savaşı… Çanakkale’de savaşıyoruz değil mi? Mola veriliyor ve hastalar, yaralılar çekiliyor. Savaştığınız anda bile karşı tarafla konuşmak, konuşma kanallarını açık tutmak zorundasınız. Küslük olmaz. 1800’lerde Kırım Harbi nedeniyle İngiliz Parlamentosu’nda Türkiye üzerine yapılmış bir konuşmada o meşhur yaklaşım dile getiriliyor; “İngiltere’nin ezeli düşmanları, ebedi dostları yoktur. İngiltere’nin çıkarları vardır”. Türkiye için de böyle… Çıkarlarımız var. Türkiye’nin çıkarlarına göre hareket etmek lazım. Türkiye’nin milli çıkarları, ekonomik, kültürel çıkarları demektir. Türkiye’deki eğitim, kültür, demokrasi vs. düzeyinin yükselmesi demektir.

2019’da Türkiye’nin çıkarlarını ilk üç nerede görüyorsun?

Bir kere ABD, Rusya ilişkisini çok iyi dengede tutmak lazım. İki: AB, hazır İngiltere’nin ayrılışıyla bir zayıflama yaşarken bunu iyi değerlendirmek lazım. Artık AB’ye tam üyeliğin olmayacağı belli… Ama şunun olmayacağı da belli. Kimse ilk hayır diyen olmak istemiyor. Ne Brüksel ne Ankara demek istiyor. İki taraf da ilk hayır’ı ben demiyeyim diyor. Böyle gidecektir. Bu çerçevede… Üçüncü olarak Gümrük Birliği’nin yenilenmesi ihtimali de zayıf görünüyor. Çünkü Kıbrıs vs. gibi ülkeler- Rum hükümetinden bahsediyorum-baltalıyorlar. O öyle gidecektir.

Üçüncü imkân aslında, Orta Doğu ve Kafkaslar’da var. Azerbaycan ile ilişkilerimizin daha da gelişmesinde fayda var. Orta Doğu ile ilişkilerimizi de artık bu ideolojik kutuplaşmadan çıkarmamızda fayda var.

Suudi Arabistan’ı mı kastediyorsun?

Sadece Suudi Arabistan’ı kastetmiyorum. Genel olarak, mesela Mısır, Türkiye’nin öteden beri ciddi bir ortağı olmuştur. 20. yılına geliyoruz, Abdullah Öcalan’ın yakalanmasında Türkiye’ye en önemli destek Mısır’dan gelmiş.

İran ile ilişkileri ihmal etmemek lazım çünkü ABD’nin en hassas olduğu konu, çünkü İsrail’in en hassas olduğu konu. Türkiye AB ile şu anda paralel gidiyor. Bence bu tutumunu koruması lazım. Yani İran konusunda AB ile aynı çizgide yer almak hem ulusal hem uluslararası siyaset açısından doğru bir çizgi. Kıbrıs’da beklenmedik şeyler olabilir, enerji çerçevesinde… Şu anda hiç ekranımızda yok ama bir risk faktörü görüyorum. Çünkü uzun zamandır Türkiye’nin elinde olmayan bazı imkânlar artık var. İki tane petrol arama ve çıkarma platformumuz var. Daha önce yoktu. Gemilerimiz var.

Türkiye’nin stratejik öncelikleri arasında Karadeniz öne çıkacak. Bunun en önemli göstergesi ne diye belki soracaksındır. Türkiye’nin Karadeniz’de bir tane deniz üssü vardır. Karadeniz Ereğli’de. O da Kuzey Batı Saha Komutanlığı’na bağlıdır. Bir tane de Trabzon Sürmene’de kuruluyor. Yani Türkiye, Karadeniz’deki askeri varlığını bir misli arttırıyor. Bu da gerekli. Bu tabloya baktığımızda, 2019 haraketli geçecek. Çok iyi manevra yapabilmek lazım. Hem hükûmet düzeyinde hem özel sektör düzeyinde hem sivil toplum düzeyinde. Bu dengeleri çok iyi götürmek lazım.

Hayat görmek isteyene çok komik, onu çocuklar için tasvir edince masal oluveriyor.  Çünkü çocuklar komik, renkli ve heyecanlı hikayeler dinlemeyi hakkediyor. Hayatın komik taraflarını görenlerin sayısı yazık ki, yaş aldıkça azalıyor. Büyümek, adeta yavan, renksiz bireyler haline dönüşmekle eş anlamlı.

Dünyayı olması gerektiği gibi komik, neşeli, üretken görmek istemek güzel de mümkün kılmak mümkün mü diye sorabilirsiniz. Evet, hayal kurarak mümkün. Bir yöntem önerebilirim. Keşke herkesin bir hayal köyü olsa, gerçek yaşamı ona benzetmeye çabalasa. Ayşe Gülay Hakyemez’in böyle bir köyü var; adı Fenerköy. Olmasını istediği bir dünya.

Fenerköy’ü yazmaya başladı. Hikayesi, çocuklara masal büyüklere ders olmuş. Hayatın sıradan dizilimine dur diyen birileri çıkınca karşıma, içim kıpır kıpır oluyor. Sizinle de tanıştırmak adeta ödevim. Ayşe Gülay Hakyemez de bunlardan biri. İçimizden, yanımızdaki evden, yukarıdaki mahalleden… Özelliği hayallerinden taviz vermek istememesi. Kendisini yıllar önce kurumsal iletişimci sıfatıyla tanıdım. Önce büyük kurumlarda sonra kendi iletişim ajansında başarılı projelere imza attı.  Bir günde bu hayatı yavaşlatmak istiyorum diyerek hayatına değişik bir yön verdi. Yavaşlatmaktan inziva anlamı çıkarmayın lütfen. Meşguliyetse eskisinden daha tempolu.

Gelgelelim bu cümle beni etkiledi. Bir insan hayatı yavaşlatmak istiyorum deyince bu ne anlama geliyor? Ben, durdurun dünyayı inecek var desem, inecek bir durak var mı acaba diye düşünmeden geçemiyorum.

Hakyemez yavaşlattığını söylediği yeni hayatında pek çok uğraşısının yanı sıra çocuklara masal kitapları yazmaya başladı. Kar Tanesi Pastası, Renkli Yağmur Damlası, Fenerköy’de Fırtına başlıklı 3 kitabı Altın Kitaplar’dan çıktı, tüm kitapçılarda bulabilir, internetten satın alabilirsiniz.

Bu arada sevindirici haber, kitap ve dergilerin KDV’si kalktı. Alkışlayalım da, geç değil mi? Nesilleri okuma eylemine yönlendirmeden büyüt, öğretmenler dahi kitap okumasın, sonra milletçe kitaba sarılalım… Hadi inşallah.

Fenerköy’de çocuklar çok okuyor, ebeveynleri de. Bu güzel köyde geçen 3 masalda her yer temiz. Çocuklar taze balık yiyebiliyor. El becerisiyle iş yapabilen insanlar yaşıyor. Kitapçıları, kütüphaneleri var. Çocuklar parkta oynuyor…

Paradoksal; hayallerimizi bir zamanlar gerçeklerden esinlenmeye başladık.  Sizi hayallerden gerçek, gerçeklerden hayal yaratan Ayşe Gülay Hakyemez’le sohbetimize davet ediyorum;

Demek ki, Gülay’ın hobileri varmış.

Şükür. Ben ona kendi içine dönmek diyeyim. Başka bir Gülay fark ediyorsun. Hobileri, keşfettiği yeni alanlarla. Bunlar sayesinde şimdi daha mutluyum. Aslında hayatı yavaşlatmadım. İstediğin gibi yaşa hayatı, gereğinin götürdüğü yere git diyorum. Dört yıldır Datça’da yaşıyorum. Bir bakıyorsunuz takı yapıyorum, sulu boya yapıyorum, blogumu yazıyorum, değerli arkadaşlarımla Datça Kent Konseyi Kültür Sanat Grubu kurduk, sanatçılarla toplantılar, sergiler yapıyoruz. Sanatçılarla röportaj yapıyorum son olarak çocuk kitapları yazmaya başladım.

Kar Tanesi Pastası, Renkli Yağmur Damlası, Fenerköy’de Fırtına. Hepsi Fenerköy’de neresi burası?  

Fenerköy benim hayal köyüm. Hepimizin kaçıp gidip yaşamak istediği yer. Bir köy yarattım, haritası da kendi ellerimle çizdim. Çok kıymetli bir illüstratör Canan Barış hayata geçirdi. Öyküler bu resimlerle can buldu.

Kitaplar tesadüfen bir gün bir basın bülteniyle kucağıma düştü. Çok hoşuma gitti? Kar Tanesinden Pasta, Yağmur Damlasında Renkler bana çok gerçek ve aynı zamanda çok masalsı göründü.

Tam da öyle.

Ne yapmak istedin? Gerçek ile hayal arasında harmoni, güzel bir müzik var. Bunu anlatır mısın?

Ne güzel fark etmişsin. Gülay, dünya ile baş etmek için kendi hayal dünyasını yaratıp orada yaşadı. Bununla ilgili beni ne kadar romantik bir kadınsın diye suçlayanlar da oldu. Ama ben çok kolay yaşadım.

Şimdi bu Fenerköy’de aslında hayat devam ederken yani gerçek yaşam devam ederken çocukların etrafındaki detaylardan bir şey fark etmelerini, hayatlarına anlam katmalarını, hikâyeleri fark etmelerini istedim. Burada kar tanesi hikâyesi, öbüründe çakıl taşının, diğerinde yağmur damlasının. Masala dönüştüler ama çok gerçekler.

Fenerköy’ü anlatır mısın?  

İdeal bir yer. Deniz kenarında. Ormanı da denizi de var. Benim çocukluğum tekne tepelerinde geçti. Rahmetli babamla yılda bir kez denize açılırdık, ben de onun miçosuydum. Rahmetli Sadun Boro’nun Kısmeti’yle yan yanaydı tonozlarımız Fenerbahçe limanında. Kardeşimin adı Deniz. Annem “kızım git öğle vakti geliyor, kardeşine balık tut” derdi… ben sandalla bir koşu gider izmarit, istavrit ne çıkarsa onu tutarım. Kardeşim taze balık yiyerek büyüdü. Babam limana girerken “Gülay koş çapayı al” der ben çapa çekerim. Gece pavurya avına çıkarız… Heybeliada’da Çam limanında pavuryalar kayaların üzerine çıkarlar, biz pavurya karides toplarız. Deniz bana o kadar yakın… Ama çocuklarımıza da o kadar uzak. Türkiye’nin üç tarafı deniz, istavrit- ıskarmoz nedir, çapa-“baştankara” bağlamak nedir, fırtına – deniz nedir anlatmak istedim. Bu nedenle Fenerköy’de deniz var, yanı sıra ben sanat vermek istiyorum, bu nedenle sanat galerisi var.

Masal kitabına harita da yerleştirmişsin… Gitmek isteyenlere duyurulur.

Çocuklar ve ebeveynleri bu haritada birlikte gezecekler. Fenerköy’de deniz, denize dökülen bir ırmak var. Bir botanik bahçesi var. Şurada da bakın bir ters lale var. Bu Türkiye’nin endemik bitkilerindendir. Aslında farkında olmadan birçok bilgi yüklemişim. Fenerköy’de sanat galerisi de var, pastane var, marangoz var, fener bekçisi var. Marangoz aslında bir arkeolog arkadaşıma göndermedir. Tahtadan oyuncaklar yapan bir marangoz. Fener bekçisi eskiden uzun yol kaptanıymış, anlattığı öyküler var. Rumi Kaptan, babamın teknesi, burada liman var, gemilerin bağlandığı portlar var, su sporları kulübü var, sinema ve tiyatro var, veteriner var. Veteriner hayvanları sahiplenmemiz gerektiğini söylüyor. Birlikte çakıl taşlarına resim yapıyorlar.

Fenerköy’de üretim dikkatimi çekiyor, Fenerköylüler nasıl insanlar?  

Kızımdan bahsetmek istiyorum. Suna, bugün Londra’da 3 Michelin yıldızlı restoranda aşçılık yapıyor. İdeallerine kavuştu. Küçüklüğünden beri pasta yapmak isterdi. Suna bir gün, bana bir pasta yaptı. Beyaz bir pasta. Mutfakta saatleri geçirdi. Ben salonda önüme nasıl bir şey gelecek diye bekliyorum. Hikâye uzun aslında ama o Kar Tanesi Pastası kızımın girmek istediği üniversite ile ilişkilendirdim. Kazandı, girdi okula. Gastronomi Güzel Sanatlar şemsiyesindeymiş. O sınavı da kazanmak lazım. Okula girdiği gün ben bilgisayarına bu öyküyü yükledim. 10 yıl sonra bu kitap oldu. Kızımın doğum gününde yayınlandı. Böyle de bir öyküsü var. İşte Fenerköy’ün insanlarından biri pastacı Suna.

Renkli Yağmur Damlası’nın öyküsü nedir?

Renkli Yağmur Damlası renkli olmak isteyen bir yağmur damlasının öyküsü. Komik!

Zaten hayat komik değil mi yaşam, sıkıcı, acı yapan bizleriz. 

Nasıl görmek istiyorsan. Şöyle, yağmur damlası renkli olmak istiyor ama rüzgâr arkadaşı onu uyarıyor. Bak diyor, “Eğer sen sarı olursan, düşünsene denizlere yağacaksın denizler yeşil olacak. Kuzucuklar da ovalara koşuyoruz zannedip denize atlayacaklar.”

“Ohhh…” diyor; “Evet!”.

Yani özünden memnun olması gerektiğini dolaylı olarak veren bir öykü. Neysen onunla mutlu ol.

Hatırı kalmasın Fenerköy’de Fırtına ne anlatıyor?

Fenerköy’de Fırtına… uzun yol kaptanı olmak isteyen Denizci Ali. Denizci Ali ile Nazlı birlikte Ali’nin saklı koyuna gidiyorlar. Orada çakıllara resimler yapıyorlar. Burada birçok deniz ayrıntısı var. Vermek istediğim terimler var. Fırtına çıkıyor. Fırtınadan nasıl kurtulduklarını çocuklar okusun.

Kaç yaş çocukları için yazdın?

Aslında sınırlamıyorum çünkü üzülerek gördüm ki, birçok çocuk 10 yaşına gelmiş hala okumayı sökememiş. Ama birçok çocuk da 5 yaşında kitap okumuş, bilgisayarı hatim etmiş. Dolayısıyla bu kitaplar 4 yaş üstü için diyelim.

Ömer Yılmaz, marka stratejisti, iletişim danışmanı. Batmamak için nasıl reklam ve pazarlama yapılır diye sordum. “Gerçek bitti, Post Truth yaşıyoruz” dedi. Eskiden ürünün biricik satış vaadini veya güzel bir özelliğini öne çıkarır, allar pullar, o ürünün talep edilmesini sağlarken, güzel hoş ve boş günler bitti; artık sürekli gerçeklenebilir bilgi üretip; o bilgiyle beraber talep yaratıyorsunuz. Buna Post Truth dönemi deniyor. Gerçek yok, kullanışlı bilgi var!  Vatandaş gerçeğe koşuyor.

Söyleşinin deşifresini Yaprak Özer bizlerl için derledi:

Aşağıdaki uzun söyleşinin özetiyle başlıyorum;

Ey tüketici;siz almadığınız zaman, size kimse bir şey zorla satmıyor. İhtiyacın varsa al, ona da bak. Onu alma, bunu al. Tercihini doğru yap. Alternatifleri değerlendirirken, sorgula. Arkasındaki üretim gücünün sosyal hayata katkısı ne?Yerli üretimi destekle. Satış sonrası süreçlerini, özellikle elektronik veya mekanik eşyalarda bu süreçleri iyi analiz et.

Ey üretici; pazar ortamını anbean, günlük takip et. Üretimini, hammadde maliyetlerini sürekli kontrol et. Genel pazar tepkilerinin yansımasını iyi ölç. Taksitler bu kadar kısalıyorsa, alt okumasını yap önlem al. Holdinginizde oturan bir satıcı ya da pazarlamacı görürsen kov. Pazarlama iletişimi bütçeni doğru kullan. İletişimci markanın vicdan bekçisi olacak. Bir kişiyi bir kere kandırırsınız. Kimse salak değil.

Kritik bir dönemden geçtiğimiz düşünüyorum. Markalar, birbiri peşi sıra batıyor. Ayakta kalanlar can çekişiyor. Yeni dönem bu markalara ne anlatıyor? 

Aslında iki süreç aynı anda yaşanıyor Türkiye’de. Bir, zaten pazarlama ortamı dönüşüyor. Tüm dünyada dönüşüyor. Türkiye’ye has bir durum değil. İkincisi, dünyanın sosyal konjonktürünün Türkiye’ye yansıması var. Türkiye’nin geçirdiği zorlu dönemler var. Bu da Türk markalarını zorluyor. Zaten Türkiye’de çok güçlü markalar göremezsiniz, dünya markaları gibi. Bugün dünyanın en büyük 100 markasına baktığınız zaman, 3-4 ülkenin paylaştığını görürsünüz. Çoğunlukla da Amerikan markası çıkar bunların hepsi. Pazarlama ve satış ortamındaki Türk üreticilerinin aslında pozisyonu çok zorlandı. Hammaddeye bağlı maliyetlerinde anormal değişimler olabiliyor. Sosyal hayatın endikasyonlarının etkisi olabiliyor ve hızla fakirleşen bir toplum var karşımızda. Bunların alım gücündeki yansımalar olabiliyor. Zaten dönüşen pazarlama ve pazarlama iletişimi ortamı ile bir de Türkiye’ye has durumun markalara dönüşü oldu.

Hangisinden etkilendiklerini fark edemiyorlar belki de. 

Aslında etkilenmenin daha da ötesinde neye maruz kaldıklarını bilmiyorlar. Niye 2 liralık domates 6 lira? Niye 4 liralık elektrik faturası 18 lira? Yani bu niyeleri çözümlediği zaman toplum, aslında bir şeyleri anlamaya başlayacak. Satın almanın gücünün yükseldiği dönemler vardır. Bazen satıcıların gücü yükselir, bazen de alıcıların gücü yükselir. Türkiye’deki alıcılar hiçbir zaman güçlerinin farkında olmadılar.

Ne anlamam lazım?

Arz-talep dengesine dayalıdır ya her şey; siz almadığınız zaman o satamaz.  Televizyon satmak istiyor adam. Almıyorsunuz. Ne yapacak? Daha fazla satmak isteyecek. Domates sosyal bir problemdi…  Bu arza dayalı talebi daralttığınız zaman fiyat düşer. Bunun başka hiçbir yolu yoktur.  Bir sürü konut var. Konut arzı yükselir, fiyat düşer. Düşemediği zamanlar var. Diyelim ki, siz 1 yıl önce aynı projeden 1 TL’ye ev aldınız. Ben geldim 1 yıl sonra, arz artmış, sizin karşı dairenizi 800 TL’ye alabilir miyim? Arz-talep dengesi o kadar da kanunen korumasız durumda değil. Siz 200 TL’nizi talep edebilirsiniz müteahhitten. Ne günahınız vardı sizin. Bunların yapılamamasının sebebi, yapılmasına müsaade ettiğiniz zaman, endikasyon büyüyor. Kartopu etkisi gibi. Bir de onun ötesinde şöyle düşünün. Koskocaman bir ilaç sektörü var değil mi? İlaç sektöründe artık ne yapılıyor? Sizi tedavi edecek ilaç üretilmiyor aslında baktığımızda. Sizi hasta ediyoruz önce. Sonra o ilaçla idare edebileceğiniz bir reçete öneriyoruz. Ömür boyu tüketime yönlendiriyoruz sizi. Yani alkolü bırakmış bir alkolik gibi oluyorsunuz. Siz alkoliksiniz. Sadece içmiyorsunuz. Böyle bir durum var. Bunun aynısı markalarda da var, cep telefonunda da var. Diyorlar ki, benim X markalı IPhone’u üretmem için, 2.5 yılda bir senin yenilemen lazım.  O kadar kaliteli ki, bozulmuyor.Pilini yapacak, aplikasyon yükleyecek, çalışamaz hale getirecek,  yeni  IPhone almak için nedenler  üretecek. Bunu nasıl yapacağım? O zaman reklamcılar devreye giriyor. Size bir hayal kurduruyor. O telefonla ne kadar güzel göründüğünüzü gösteriyorlar. Sonra da onu ulaşılabilir bir hayal hâline getiriyor.

Bulduk, sonunda! aslında suçlular siz reklamcılar pazarlamacılarsınız… 

Evet öyle ama şöyle de düşünmek lazım. Reklamda çocuk testi diye bir şey vardır. “O kadar da” yalan konuşamazsınız. Çünkü reklamcılar aynı zamanda markaların bekçisi olmak zorundadır. Bir insana bir yalanla bir ürünü bir kez satarsınız. Ama bir sürü doğruyla sürekli satın alınır hâle getirebilirsiniz.

Buraya kadar anlattıklarınızdan hangilerini cımbızlarsam, iş sahibi-üretici, “Ben markamı batırmadan, üstelik yukarı çıkartarak, nereye giderim?”

Ayakta kalırım.

Ben sürdürülebilirlik anladım.Abone olmak gibi bir durum algıladım.

Olabilir. Çok güzel bir çözüm olabilir. Sürekli para ödediğin bir yöntem belki, değil mi? Bence düşünmeliler. Bunu Vestel yaptı geçtiğimiz dönemlerde. Denedi. Sonuçlarını bilmiyorum, nasıl geri dönüşler oldu ama… Kahverengi eşyada yaptı. Televizyonu satın alma…

Kiralamaktan söz ediyorsunuz. 

Bir yandan da kirala. Ben 3 yılda bir değiştireceğim ama sen bana her ay 100 TL öde gibi, bir yöntem denedi. Hayran olduğum bir kampanyaydı açıkçası. Ne güzel düşünmüşler dedim.

Telekomünikasyon firmalarının size hat kiralarken, yanında verdikleri telefon gibi bir şey değil mi?

Benzer evet.

Tüketici uyanmadı mı: Ben bunu aldım ama pişmanım, şişmiş faturalardan kurtulamıyorum!…

Aslında, yine tüketicinin haklarını düzgün savunamamasından, bunun için ortamlar oluşmamasından kaynaklanıyor. Ama Avrupa’da bunun örneklerini görüyoruz. Örneğin bir şey söyleyeyim. Çok alakasız bir şey söyleyeceğim size. Avrupa’da ve ABD’de insanlar bordro veriyor değil mi? Herkes vergi mükellefi, bordro veriyorlar. Dolayısıyla verdikleri verginin arkasını kontrol ediyorlar. Bugün yılda 19 bin lira asgari ücret alan bir insan yıllık kaç lira gelir vergisi verdiğini biliyor musunuz? 5200 TL. Yılda 19 bin lira kazanan bir insandan gitsem ben yıl sonunda, bana 5 TL borç ver desem bana ne der?

Vermem der. 

Adam onu verdiğinin farkında değil. O vergiyi verdiğinin farkında olmadığı için de, sen benim verdiğim parayla ne yapıyorsun diye sormuyor kimseye. Kimseye sormuyor bunu. Ocak aldığı beyaz eşyacıya da sormuyor, kitap aldığı kitapçıya da sormuyor.

Bir reklamcı olarak, kendi topuğunuza kurşun sıkıyormuşsunuz gibi geliyor bana bu anlattıklarınızla.

Yo değil. Şuna getiriyorum. Artık gerçekler döneminden çıktık. Post Truth dönemine geçtik. Biz eskiden ne yapardık? Bir ürünün biricik satış vaadini veya güzel bir özelliğini öne çıkarır, allar pullar, o ürünün talep edilmesini sağlardık değil mi?

Evet. Hâlâ öyle değil mi?

Hâlâ öyle değil, çünkü insanlar bilgiye artık çok rahat ulaşıyorlar.Bir yandan da memnuniyetlerini veya memnuniyetsizliklerini çok hızlı paylaşabiliyorlar. Tek tek paylaşmıyorlar artık. Grup olarak, blok olarak, internette paylaşıyorlar. Pazarlamacılar veya iletişimciler artık, markaların sadece satışını değil, aslında bir anlamda geleceğine bekçilik etmek durumundalar.

Vicdan bekçisi olmak zorundalar. “Country of Origin” Bir de “Corporate Social Responsibility” dediğimiz, firmanın sosyal sorumluluğu. Firmanın sosyal sorumluluğu hikâyesi artık, marka ve ürün tercihlerinde daha öne çıkmaya başladı. Bugün şunu söyleyebilirim. Benim için kullanışlı bir bilgi çıktı karşıma internette. Viral olarak büyüdü, bir hareket çıktı.  İşte Sarı Yelekliler Hareketi. Sarı kazak satmaya başladık biz beraber. Yakaladık biz bunu. Türk’üz ya, böyle kurnazlıklarımız var.

Yakaladık, sattık. Sattığımız kazak, o dönem boyunca satılabilir, talep edilebilir bir ürün, bir obje hâline geldi. Ama biz kazak üretiyoruz. Bir daha satacağız. Başka bir şey satmamız lazım. Başka bir bilgiyi yakalayıp, başka bir pazarlamaya giriyoruz. Halbuki üretimi habire bu kadar döndürmek mümkün mü? Değil. Dolayısıyla sürekli gerçeklenebilir bilgi üretip; o bilgiyle beraber talep yaratıyorsunuz. Buna Post Truth dönemi deniyor. Gerçek yok, kullanışlı bilgi var aslında.

Diyelim, zorda olan bir şirket var ve birazcık daha gayret etse belki stoğundakileri eritecek, bunu nasıl anlatacak? 

Yüksek enflasyon dönemini hatırlıyorsunuz Türkiye’de, hep beraber yaşadığımız. O dönem ne vardı; her şeyi satmak, daha çok satmak… zararına bile satıp; bankadan bir gecede overnight’ta o parayı kazanmak vardı. Yeter ki, nakit gelsin dönemi yaşamıştık.  Pazarlama profesyonellerini dışlayan bir dönemdi. Satış becerisi yüksek insanları şirketlere oturttu. 2’li yılların başı, Türkiye düşük enflasyon dönemine geçmeye başladıkça, eski satışcılar üst yönetime çıkmışlardı. Yerlerini korumak adına, pazarlama profesyonellerini dışladılar ve marka sahipleri farketmedi. Pazarlamanın dışlanmaması gerektiğini fark edebilen marka sahipleri ayakta kalabildiler. Batan marka,  el değiştiren çok firma oldu. O dönemin güzelliği şuydu: Batıp yok olmuyordu, el değiştiriyordu. Bu dönemdeki el değiştirme gibi görünse de, el değiştirmiyor aslında. Bir batış söz konusu oluyor. Sektör ayrımı yapmaksızın söylüyorum. Bunu fark edip, bir an önce doğru pazarlama profesyoneli ve pazarlama planına geçmeleri gerek.

Bugünün gündemde olması gereken kişileri satışçılar mı pazarlamacılar mı?

Pazarlamacılar. Ama satış her şey. Hiç bunu unutmamak lazım.

Peki aynı vücutta pazarlama ve satış barınabilir mi?

Çok zor ama, olabilir tabii. Zıtlar. Biri planlamak ister, öbürü sürekli satmak ister.

Şimdi jonglör gibi olmak gerek. 

Güzel bir tarif oldu: jonglör. Şu var: Elinizde araba var. Onlarca, yüzlerce, binlerce araba var. Bu arabaların satılabilmesi lazım. Ama kredi hattı açamıyorsunuz. Satış önerisi getiremiyorsunuz. Ne yapacağız? Vestel örneğine geri dönelim; Bir kiralama modeli önerdi. Mantıksız gelmiyor baktığınızda. Ama bunun uzun vadede markaya zararı veya katkısını da iyi hesaplamak lazım. İşte o pazarlamacı hikâyesi. “Ya kardeşim bu Vestel de milletin kiraladığı televizyondur” deyip, tüketici başka bir markayı tercih edebilir. O zaman acaba bunu bir alt markayla mı yapmak gerekir? Çünkü üretimi beslemeniz gerekiyor. Üretim durabilen bir şey değil.

Krizde hizmet pazarlamak nasıl oluyor?

Biz hizmetçilerin işi hep zordur biliyorsunuz. Reklam ne için yapılır? Reklam her şey yolundayken yapılan bir çalışma değildir ki. Reklam bir problemi çözmek üzere yapılır. Halkla ilişkiler çalışmasını bir problemi çözmek için yaparsınız.

Şirket değerini yukarıya çekmek için uzun vadede yapılmaz mı bütün bunlar?

O, pazarlama. İletişim planının bir parçasıdır. Ama ben satışa dayalı reklamdan bahsediyorum ya da talep yaratmaya dayalı reklam. Bir problemi çözmek zorundadır iletişim süreci, her hâlükârda. Sizin söylediğiniz de bir problemdir. Ama uzun vadede marka değerine katkı sağlayacak. Fakat güncel hayatın içerisinde ne oldu, pazarda talep daraldı, o daralan talebin içerisinde daha fazla tercih edilir bir hâle gelmeli ve pazar payımı korumalıyım değil mi? Bunun için de reklam yapmak zorundayım. Yıllardır Türkiye’de reklam, kriz anında en önce kesilen bütçe olmuştur.

Reklam devam mı diyorsunuz?

Mutlaka. Çünkü haberdar edebileceksiniz ki gelip alsın. Bu arada, eskisi kadar maliyetli değil  reklamcılık. Reklam demek, illa bir film çekmek değil. Ve bu aralar, benim en fazla gördüğüm şey, yeni reklamcıların kabalıkla espri arasındaki farkı görememesi.

Hiçbir marka tüketicisinden daha büyük durmaz. Marka değeri ölçülmeye 80’leren sonra başlandıktan sonra, üründen daha fazla marka ederi para etmeye başladı. Bugün FIAT fabrikası daha fazla araba üretiyor olabilir. Ama Mercedes fabrikası daha az üretmesine rağmen, daha pahalı bir fabrikadır. Siz oradaki tornavidaya para ödemiyorsunuz ki… O markaya para ödüyorsunuz. Marka değeri dediğimiz hikaye korunmalıdır. Bir de ürettiğin bütün arabaları satmak gibi bir zorunluluğun var. Milletin de boğazını sıkamam; “al” diye. Alamıyor çünkü,  100 bin TL’lik aracın  gümrüklü aracın fiyatı 300 bin TL.Sorunun özü nasıl yapacağız?

Geçmişte aklıma takılan şu olurdu. Bazı markalar çok çok reklama girdiğinde, bunlar batıyor mu acaba? diye düşünürdüm… Bir dönem banka batışlarını anımsayın.  

O kadar güzel bir örnek verdiniz ki… Egebank’tı sanırım. Babam seyrederken reklamı, “Bunlar batacaklar yakında” dedi. Çünkü eskiden hep öyle oluyordu. En yüksek parayı öneren batıyordu. Vaadiniz gerçeğe ne kadar yakın olursa, o kadar karşı tarafa geçer. Sizin ne söylediğinizin hiçbir önemi yok. Karşıdaki adama o mesajın geçmesi ve onda bir etki yaratmasıdır her şey. Eğer vaadiniz genel pazar ortamının dışında overpromise dediğimiz, yüksek oranda bir vaat ise, bunu siz ne kadar “Vallahi de billahi de ben böyle yapıyorum deseniz de, tüketici onu satın almaz.”

Genelgeçer sloganlarla olmuyor anlaşılan…

Olmaz.

Bu dönem küçük önermelerle, “sen bunu böyle yaparsan, şuna sahip olabilirsin” deme dönemi mi? Pratik anlatmaya çalışırsak …

İki türlü satın alma pozisyonunda insan var. Bu insanlar, bir markayı tüketmek istiyorlar. Ama bu markaya en etkin, en hızlı ve en ucuz şekilde ulaşmak istiyorlar artık. İlla artık bir mağazaya gitmek zorunda değilsiniz. Ayakkabı numaranızı o markada çok iyi biliyorsanız, internetten bunu satın alabilirsiniz.

Fakat sürekli bir fırsat arayışı söz konusu. Belli dinamikleri oturdu. Aslında o markaya ulaşabilir hâle geldikçe tüketiciler, insanlar benzeşmeye başladı. Tüketim ihtiyaçları benzeşti. Birbirlerine çok benzer alışkanlıklar edinmeye başladılar. Çok benzer yerlerde dolaşmaya başladılar. Hatta dolaştıkları her yeri teşhir etmeye başladılar. Giydikleri her şeyi teşhir etmeye başladılar. Bu, Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisine dayanıyor herhâlde. Kendini gerçekleştirme ihtiyacı çok yükseldi. Dolayısıyla, şunu önemsiyorlar. Bir grup insandan bahsediyorum, büyük çoğunluktan bahsediyorum ama… Ne kullandığı önemli. Fakat yavaş yavaş, o kullandığı şeyi X sayıda insanın kullandığı kadar üretim yapan markalar, bizim gibi pazarlarda, değişkenleri hızlı olan pazarlarda sıkıntı yaşayabilirler önümüzdeki dönemde. Hemen güncel bir örnek vereyim. Cep telefonu taksitleri 6’ya çekildi. IPhone’un üst modelinin fiyatı 12 bin TL. 2 TL taksitle cep telefonu alınabilir mi? Alınmalı mıdır? Araba taksidi gibi. Olacak şey mi yani? 6 taksit. Şimdi ne olacak? Bunun pazarı daralacak. Beyaz eşya, kahverengi eşya, uzun vadelerle iş yaptığı zaman, bayilerinin para kazandığı bir modeldir. Öbür türlü, peşin aldığınız zaman, aslında o kadar işlerine gelmez. 24 taksitle alındığı zaman, faizle para kazanırlar onlar. 3 taksit yapıyor şu an. Çünkü bir sonraki adımdan korkuyor.

Bankalar, kısa vadeli küçük alacaklarını hızlı tahsil etmeye çalışıyorlar. Bu göstergelere baktığınız zaman, önümüzdeki dönemin çok parlak olmadığını varsayabilirsiniz. Firmaların pazarlama profesyonelleri bu varsayımları güncel hayatın içerisinde sürekli olarak toparlamalı ve olası böyle bu durum için, markaları ve ürünleri için önlem alabilmeliler. Bunun için de, mutlaka ve mutlaka yeni metodlar geliştirmek zorundalar. Eski bilgi, eski metodlarla bunları çözemezsiniz, çünkü bunlar yeni problemler.

Kendi ifadelerinizle, 5 madde çıkarabilir misiniz bana? Formül istiyorum.

Bir kere tüketiciler için… Tüketiciler ve üreticiler için ayrı konuşalım mı? Tüketicileri de bir gözetelim. Bir, tüketiciler satın alma güçlerinin farkında olmak zorundalar. Ben bunu yıllardır söylüyorum. Siz almadığınız zaman, size kimse bir şey zorla satmıyor.

İhtiyacın varsa…

Bakın ihtiyaç maddeleri…İhtiyaç maddeleri, zaten genel tüketimimizin içerisinde aslında ihtiyaç maddeleri. Su gibi…

Korkma, dur diyorsunuz.

Aynen öyle. Su, ihtiyaç maddesi ama 20 tane su markası var. Onu alma, bunu al. Tercihini doğru yap.

İkincisi, yüzde yüz alternatifleri değerlendirirken, sorgula. Bunun arkasındaki üretim gücünün sosyal hayata katkısı ne?

Sorumluluk…

Sadece size bir şey mi satıyor? Yoksa, öbür taraftaki hasta çocuklara dair bir şey yapıyor mu? Çünkü hep kazanarak bir şey yapamazsın. Ben mesela Türkiye’de en büyük problem olarak bunu gözlemliyorum üreticilerde. Hep istiyorlar. Çok demanding bir pozisyondalar. Bütün para sizin olsa ne olur ki? Hiçbir şey olmaz. Hepsini size verelim, buyrun. Razı olduk bütün toplum olarak, bütün parayı size veriyoruz.

Üç?

Yerli üretimi destekleme azminde olsunlar.Çünkü birçok ürünün üretim standardı aynı. Bir ürünü kötü yapmak çok zor. Ve satış sonrası süreçlerini, özellikle elektronik eşyalarda veya mekanik eşyalarda bu süreçleri iyi analiz etsinler. Hizmet talep ediyor olsunlar.

Bu, hem hükümetleri hem üreticileri, bir noktada tüketici ile uzlaşma zorunluluğunda bırakıyor. Siz hiçbir şey yapmazsanız, her şeyin fiyatı çok artar.

Üretici?

Üretici için, Bir; bugünün pazar ortamını anbean, günlük takip etmek zorundalar. Ve üretimlerini sürekli modifiye etmek zorundalar. Hammadde maliyetlerini sürekli kontrol etmek zorundalar. Bu bir.

İkincisi, olası genel pazar tepkilerini, kendi işlerine yansımasını çok iyi ölçmeliler artık. Taksitler bu kadar kısalıyorsa, yönetici idare belli tedbirler alıyorsa… Siz o geminin içerisinde olmasanız bile, bunun alt okumasını yapıp; kendi işinize dair önlemler alacaksınız.

Üç?

Üç: Holdinginizde oturan bir satıcı ya da pazarlamacı görürseniz kovun. Net söylüyorum. Kimse oturmayacak. Bugün oturma zamanı değil. Kullanmadığın ürünü satamazsın. Bu benim hayat mottom olmuştur. Bütün hizmet verdiğim markaları yüzde yüz tüketmişimdir. Gizli tüketicisi olmuşumdur. Kimse bana palavra sıkamamıştır toplantılarda. “Biz şöyle servis veriyoruz vs.” dediklerinde “Hayır vermiyorsunuz” diye çat diye söylerim adama. Dolayısıyla, siz Rexona reklamı yapıyorsanız ve bunu otobüsteki ter kokusu ile alakalı olduğunu varsayarak yapamazsınız. O otobüste o teri koklayacaksınız. Birini alıp da, otobüsün, çarşının ortasında kafasını şampuanlatmak vb. gibi saçmalıklar yapmazsınız.

Son? 

Pazarlama iletişimi bütçelerini doğru kanalize edecekler. Bir lafımız vardı: Reklamın yarısı boşa gider ama hangi yarısı boşa… Kimsenin boşa gidecek 1 kuruşu yok. Ve markaların her bir çalışanı, vidayı sıkan adamdan patrona kadar, herkes markasının vicdanı olmak zorundadır. İletişimcilerin de markaların vicdan bekçileri olduğunu unutmamamız gerekiyor. Çünkü bir kişiyi bir kere kandırırsınız. Bir kere. İkinci kez kandıramazsınız. Hiç kimse salak değil çünkü.

Size bir hikâye anlatayım. Bir yatakçı arkadaşla tanıştım geçenlerde. Yatak üretiyor. Çocukluğunda çıraklıktan başlamış. Alttan gelen bir çocuk. Butik üretim yapıyor artık. Büyük bir usta hâline gelmiş.  Büyük markalar, bunu Ar-Ge için kullanmak istemişler vs. Bir zaman sonra fark ediyor ki, 3 kuruşa satın aldıkları yatağı Nişantaşı’nda çok büyük paralara satıyor insanlar. Abi dedi; geçenlerde birisi geldi bana. Güzel birarabayla geldi kapıma dedi. Öyle indi arabadan. Yatak istiyor dedi. İhtiyaçlarını sormuş. Çok mu terliyor vs. Uyku takımı satıyor size aslında o. Yastığınızı, yorganınızı tasarlıyor vs. Paralar da bunları satın almak için kazanılıyorya aslında.  12 bin TL fiyat vermiş. Müşteri, “Çok pahalı değil mi?” diye tepki göstermiş. 12 bin TL abi dedi. Zaten 8 bin TL maliyeti var, ben de üstüne 4 bin TL koydum. Elimde dikiyorum. Ne dedin adama dedim. “Abi araban kaç para?” dedim dedi. Adam bana direkt şöyle yaklaştı “Ben pahalı arabayla geldim ya, o yüzden bana 12 bin TL diyorsun” demiş. “Hayır günde iki saat kullandığın şeye 1 milyon TL veriyorsun. Hayatın ve sağlığın için çok önemli olan 6-8 saat yattığın yatağa 12 bin TL pahalı diyorsun” diye yanıt vermiş.

Nasıl bir zihniyettir bu diye bana soruyor… Adam yatağı  9 bin TL’ye almış sonunda.  Yine pazarlığını yapmış yani. O yüzden pazarlık yapmaktan hiç kimse vazgeçmesin ama ürünlerin de değerini versin.

Kızlar erkeklere soruyor! Bu çok popüler bir sitenin ismi. Kızlar erkeklere ne sorar canım diyebilirsiniz ki, haklısınız. Şaka değil. Ben de kendi kendime sordum. Girişimci Tolga Tanrıseven kurmuş. Site, tuhaf, enteresan, komik bir sürü hoş şeyi barındırıyor. Ama kızlar soruyor buzdağının üstünde kalan kısım, gerçek hikaye sonra başlamış. Sitenin iki etap başarısı da bundan kaynaklanıyor. Tanrıseven, ABD’de yaşadığı dönemde barda arkadaşlarıyla sosyalleşirken, “gelin bunu deneyimleyelim” diyorlar. Aynen böyle başlıyor. Şakayla! Her biri 10 kıza bir erkeğe ne sorabilirsin, “hadi sor” deyip gelen yanıtların basit algoritmasını dökmüş. Sonra da iş modeli çıkarmış. Çocuklar mühendis ve Türk! Başka ne bekleyebilirsiniz ki?

Bence çok değişik bir şey. Biraz geç keşfettim ama reaksiyonum hızlı oldu. Davet ettim Tolga Tanrıseven’i ilginç girişimini anlattı.

Buzdağının üstündeki kısım şöyle; kız erkek ilişkilerinde ilk adım önemli, soru sormak yanıt almak, doğru soruyu sormak ve dolayısıyla başka soru sorma hakkını elde etmek. Zincir başlayınca gidiyor. Bingo! Arkadaşlık başlıyor.

Ama kızlar bu!… Durmuyor, soruyor da soruyor. Erkek arkadaş bahane, giyim kuşam, yeme içme, hediye ve aklınıza ne gelirse… Birden farklı bir sosyalleşme ortamı doğuyor.

Her gün binlerce soru, her gün binlerce yanıt! Tanrıseven büyük ama çok çok büyük bir datanın üzerinde oturuyor. Kim bu datayı kullanacak… en büyük müşteri markalar.

Olay mahcupların buluşmasını kolaylaştırmak faydası üzerine mi başladı?

Evet.

O zaman siz ABD’de çalışıyordunuz, değil mi? Herhalde akıllı uslu bir işiniz vardı.

Evet. Güzel bir işim vardı. Bir Amerikan şirketinde mühendislik ekibinin başındaydım.

Eğitiminiz nedir?

Çukurova Üniversitesi’nde bilgisayar mühendisliği okudum. Master için Amerika’ya gittim. Hatta ikinci master programına da başladım ama beğendiğim bir iş karşıma çıktığı için bıraktım. İşim gayet güzel gidiyordu, böyle bir karar verdim.

Kızlarsoruyor.com’u kurmak için nasıl karar verir insan?

Ben işimden çok mutluydum, çok güzel bir işim vardı. Kariyeri olan bir işti.  Fakat girişimcilikte bir virüs var, o virüsü aldıktan sonra ondan kaçamıyorsunuz. Bir şey sizi devamlı dürtüyor.

Pek çok yönden anlaşılır gibideğil… ABD’deki oluşumun ismi “kızlarerkekleresoruyor” (GirlsAskGuys) değil mi?  

Evet. Türkiye’de Kızlar Soruyor. İsimler yanıltmasın, sadece kızlar soruyor, sadece erkekler soruyor gibi bir şey değil. Her iki taraf da soruyor.

Mahcup tarafların sorularından bambaşka boyuta bürünmüş?…

Her türlü konunun sorulduğu bir platform. İçeride soruların yüzde 65’i kızlardan geliyor. Erkekler pek soru sormayı sevmiyor.

Kim cevaplıyor?

Yine daha çok kızlar cevaplıyor.

Hayat kadınlar olmadan bence çok yavan.

Çok sessiz olurdu.

Günde kaç soru soruluyor?

Günde 6-7 bin soruyu geçiyor.

Herhalde bir şeyler tekrar ediyordur ama olsun, ne fark eder değil mi?

Etmesi de lazım. Bizdeki sorular 6 kere 6 kaç yapar tarzı sorular değil. “…Erkek arkadaşım bana bunu dedi… ya da hangi ürünü almalıyım…” gibi sorular.

Sizi çok etkileyen soru ne oldu?

Çok değişik sorular gelebiliyor. Şu anda aklımda 10-15 tane dönüyor. İnsanların hiç tanımadığı birisinden ne yapacağına dair fikir alıp uygulaması bana ilginç geliyor. “İşe giderken ne giymeliyim?” Hayatta tanımadığım bir insan “ne giymeliyim”in cevabını veriyor ve ben onu uyguluyorum.

Karşı taraf “…Elinde ne var?…” diye mi soruyor?

Yok hayır. Güzel soru. Forum değiliz.Sorulan sorulara da bağlı. İlla sorması gerekmiyor. Anketler de yapabiliyorlar. A B C şeklinde resimler koyuyor, hangisini giysem diye sorabiliyor.

Peki, giydi gitti, iyi sonuç alamadı. Sonra gelip sizin söyledikleriniz tutmadı diyor mu?

Onu görmedim ama mutlaka oluyor tabii.

Anladığım kadarıyla olayın güzelliği, soruyor bitiyor. Uygulayıp uygulamamak inisiyatifinde.

Evet. Onu yapmamasının da sebebi şu, soruyor ama 20 kişi cevaplıyor, bir siyah giy, biri beyaz giy diyor. Sonuçta cevabı veren kişi soruyu soran kişi. O sadece oradan görüş alıyor. Biz eskiden gelenlere “cevap” derdik, artık “görüş” diyoruz.

Buradan alınacak çok ders var. Tam iki kez yatırım almışsınız. Tek başınıza mı başladınız?

Eski eşimle başladım. Hiçbir ortak yoktu. Bootstrap denilen altyapıyı kullanarak başladı Girls Ask Guys ve benim part-time devam ettirdiğim bir işti. Daha sonra yatırım geldi, ortaklar geldi.  

Hangi yıllarda ne kadarlık yatırım aldınız?

2013’te1 milyon dolar.2015’te 1,1 milyon dolar civarında.

Yeni yatırım alma planınız var mı?

Şu an kendimizi çeviren bir hale geldiğimiz için aktif olarak bir yatırım arayışımız yok.En çok gurur duyduğum yönlerinden birisi bu oldu.

Kendinize bir iş kurmuşsunuz, kurup ilk fırsatta çıkış yapayım durumunuz yok…  

Her girişimcinin kafasında “exit” denen şey olması lazım. Yok, ben hayatta çıkmam diyene girişimci bile denmeyebilir açıkçası.

Google’dan bakınca Kızlar Soruyor Bodrum’dan yönetiliyor. Şirket kurumsal olarak Amerika’da devam ediyor, siz balık tutarken… kızlar soruyor! Böyle mi hayal edelim?

Ondan çok da uzak değil. Dün mesela bir görüşme yaptık. İşe alacağımız kişiyle skype video görüşmesi yaptık. Teknolojimizin başındaki Leandro, Güney Amerika’da, çağrıya o da katıldı. Şu anda Güney Amerika’da yaz mevsimi. Toplantıya sahilde palmiye ağaçları altında katıldı. Yaptığımız, yaratıcılık isteyen bir iş. Geliştirme kısmı olsun, satış olsun, içerik yaratma olsun yaratıcılık isteyen işler. 9-5 buradan bunu al, bunu yap tarzı işler değil. 7/24.

Keyif keka, adama bak palmiyenin altında denebilir mi yoksa içi beni dışı seni durumu mu? Bundan, gece-gündüz yok diye anlam da çıkarabilirim.

Evet. Ekibin o şekilde olmasına karşın biz zamana karşı cevap veriyoruz. Herkesin kafasının rahat olması lazım.

Kaç kişi çalışıyor?

Şu an 40-45 arası.

Çalışma mekanizmasını bana nasıl anlatabilirsiniz? Günde 6-7 bin arasında soru geliyor. Her dileyen oraya soruyu post edebiliyor mu?

Ayda 20 milyona yaklaşıyor. Görüş paylaşmak için bir hesap açmanız gerekiyor. Bu web’ten olabilir ve her isteyen sorusunu sorabiliyor.

Kontrol?

Tabii ki.

Sansür?

Sansür demeyelim, kontrol diyelim. 3 tipli. Birincisi teknoloji ile. Algoritmalar ile kontrol ediyoruz. İkincisi ekibimiz. Ekibimizde gönüllü moderatörlerimiz var. Onlara ekip diyorum. Yüzün üzerinde gönüllü moderatörümüz devamlı sitedeler ve kuralları çok iyi biliyorlar. Ne olması-ne olmaması lazım kontrol ediyorlar. Üçüncüsü de içerde kurduğumuz çalışan ekibimizde topluluk yöneten bir ekip. Onlar da son kapı olarak gelen raporlamalara baktıklarında kaldırma, ekleme vesaire yapıyorlar.

İki buçuk 3 sene önce çok değişik bir bakış açısına geçtik. Daha önce kötü ne var onu bulalım, kaldıralım havasındaydık. Platformu ona göre yaptık. Şunu gördüm, günde 6-7 bin soru, 200 bine yakın görüş geliyor. Artık kötünün peşinde koşmak yerine iyinin peşinden koşalım. İyiyi öne çıkartalım. Kötü alta düşecek ve gözükmeyecek. Şimdi onu çok iyi yapıyor hale geldik. Kötü bir şey sorulmuyor mu? Mutlaka soruluyor.

Bundan sonra ne olacak sorusunu sormak istiyorum. Nereye gidiyorsunuz? Nasıl bir yenilik düşünüyorsunuz?

Türkiye’de bayağı büyüdük. Kızlar Soruyor hızlı büyüdü. Bunu hem topluluk olarak hem markalaşma olarak globalde tekrarlamak. Türkiye’de iş yapan herkesin kafasında bu mutlaka vardır. Bizim gerçi farklı oldu. ABD’de başladık, Türkiye’de yaptık, şimdi bunu tekrar nasıl dışarı çıkartabiliriz. O yüzden biraz daha kolay olacak gibi geliyor. Şu an Hindistan’la görüşüyoruz, çok benzer bir kültür.Böyle bir platform Hindistan’ın ilgisini çekti, görüşüyoruz. Globale çıkarmak bir tarafı… Aynı zamanda yelpazeyi genişletip kızlarla erkekler arası yardımı aşıp insanına göre nasıl yardım edebilirime cevap arıyoruz…

Sizin ve benim yardımdan anladığımız farklı. Neye yardım edecekler?

Her şeye. Olayı biraz geniş düşünüyorum. Şu anda özelleştirilmiş durumda. Kız erkeğe, erkek kıza yardım ediyor. Ne giyecek… doğum gününde ne alacak vesaire.Bu çok sorulan bir soru.

Ya da kız arkadaşımı nereye götürsem.

Evet, ilk buluşma! Ama bunu daha açabilir miyiz, insanları daha çok bağlayabilir miyiz? O yardımı her türlü bireye taşımak için.

Bir sürü aplikasyon ve fikir var… çoğu birbirine benziyor. Bunların arasından sizin platformunuzun ayrışmasının sebebi ne? Farkınız ne? Neden iki defa yatırım aldınız?

Çok güzel soru. Olan bütün aplikasyonlarda bir ticari amaç var. Birisi bir şey satıyor, birisi bir şey alıyor. Bizde yardımı alanla yapan arasında şu anda ticari bir bağ yok. Üye olmak, soru sormak bedava. Görüş paylaşmak bedava. Hatta şu anda markalarla çalışıyorum, bir tane marka bizim kullanıcılarımızı alıp, bir “focus grup” kurup sormak istiyor, niye kızlar soruyor da bir şey beklemeden bu kadar çok paylaşım yapıyorsunuz?

Markaların işin içerisine girmesi ürkütücü olur mu acaba?Bu işte samimiyet önemli değil mi?

Kesinlikle öyle.

Anahtar kelimelerinizi çıkarıyorum: işe, yardım diyorsunuz; farkına, samimiyet… Negatif yerine pozitifi köpürtüyorsunuz.

Samimiyet birinci anahtar kelime. Markaları entegre ederken buna çok dikkat ediyoruz. Şu an birçok marka ile çalışıyoruz. Biliyoruz ki biz topluluğa bir markayı gösterirsek ve bunu kötü bir şekilde yaparsak o topluluk kaçacak. O topluluk gittiği anda elimizde bir şey yok.

Komünikasyon yapmak için hikâye anlatmak en güzel yoldur. Ama bir marka kendi hikâyesini anlatmamalı. Marka kullanıcısının, tüketicisinin anlayıp onun hikâyesinin bir parçası olmaya çalışmalı. Biz de platform olarak markalara şunu vadediyoruz, gelin diyoruz, kullanıcılar bunu konuşuyor, biz sizi onların planladığı gibi sizi işin içine sokabiliriz diyoruz.

Kötü bir şey de konuşuyor olabilirler. Marka buna da hazırlıklı olmalı?… Yani ben bunu denedim olmadı şimdi ne kullanayım diyebilir. Bir başka kilit kelime de cesaret!

Markalara söylüyoruz.Türkiye’de olmamamın en büyük sebebi o toplantılara benim de girmem ve öğrenmem. Markalar ne istiyorlar, ne bekliyorlar. Orada dikkat ettiğim, o cesaretin gelme sebebi bir jenerasyon değişti, girdiğimiz yeni milenyum kuşağında farklı marka yöneticileri var. Dolayısıyla onlar bu cesareti bulabiliyorlar. O biraz bizim şansımız oldu.Büyük ihtimalle aynı ürünü bir önceki jenerasyona satamazdık.

Başka ne yapacaksınız?

Dediğim gibi globale açılacağız.Ve lokale bağlamak. Markalarla bunu da konuşuyoruz.

Yani küçük bir Anadolu kenti için de sizin bir proje geliştirebileceğinizi söylüyorsunuz. Tercüme edebildim mi?

Evet. Hayalim, yaptığım platformu kullanarak insanların çok daha iyi kararlar verebiliyor olması. Etrafındaki kişilerden tanıdığı veya tanımadığı kararlar ve görüşler alarak şöyle bir lafımız var bizim; Facebook’a gidip geçmişte ne yaptığını yazıyorsun, Tweeter’a gidip şu anda ne yaptığını yazıyorsun, kızlar soruyor’a gelip ne yapmam gerektiğini öğrenecek bir hale getirmek istiyoruz.